48. Pensioenen

Alfred in Chili

In de discussie over pensioenhervormingen in Nederland wordt Chili vaak genoemd als een voorbeeld van hoe het zou moeten. Toch zijn de Chilenen zelf hartstikke ontevreden met hun pensioenstelsel. Hoe zit dat? Het systeem in Chili is in de basis vrij simpel: je mag hier zelf kiezen uit zes commerciële "pensioenbanken". Daarin lijkt het erg op de Nederlandse zorgverzekering. Elke aanbieder geeft je de keuze uit 5 "strategieën", waarmee je geld met meer of minder risico wordt belegd. Je keuze is niet afhankelijk van je werkgever, dus als je van baan verandert, houd je gewoon hetzelfde pensioenplan. En ben je ontevreden, dan kun je overstappen naar een andere aanbieder. Na het kiezen van een pensioenbank ga je pensioen sparen. Daarin heb je geen keuze: er wordt verplicht 10% van je bruto-inkomen doorgestort naar je pensioenbank, overigens met een bepaald maximum. Sinds kort geldt dit ook voor ZZP'ers, dus iedereen doet mee. Iedereen bouwt geld op in zijn eigen potje en dus niet in een gedeeld fonds, zoals in Nederland. De pensioenbank belegt het geld volgens de door jou gekozen strategie en als alles goed gaat groeit je potje geld zo gestaag. Als je uiteindelijk met pensioen gaat moet je weer kiezen, dit keer voor een pensioenuitvoerder. Die doet op basis van de grootte van jouw potje een voorstel voor een maandelijkse pensioenuitkering. Daarvoor heb je twee mogelijkheden: je kunt een (hogere) uitkering krijgen voor een vast aantal jaren, of een (lagere) uitkering voor zo lang als je leeft. Het systeem heeft ook belangrijke nadelen. Allereerst natuurlijk dat je zelf je potje moet vullen. Mensen die niet hun hele arbeidsleven een betaalde baan hebben gehad, hebben dus aan het eind van hun carrière weinig in het potje zitten. In een land als Chili is de informele sector (grijs en zwart werk) groot en de werkloosheid is regelmatig hoog, dus dat is een serieus probleem. Bovendien is 10% van weinig natuurlijk weinig, dus een slechtbetaalde baan levert ook weinig pensioen op. Uiteindelijk halen de Chilenen maar zo'n 45% van hun gemiddelde (!) salaris als pensioenuitkering, voor vrouwens is dit zelfs maar 31%. Een ander probleem zijn de beheerkosten. Die zijn met gemiddeld 1,5% gewoon hartstikke hoog. Extra vreemd is dat meerdere pensioenbanken eigendom zijn van dezelfde families die ook de grote bedrijven bezitten waar de pensioenbank weer in investeert... dat stinkt natuurlijk. En, net als bij de Nederlandse zorgverzekeraars, is de concurrentie in de praktijk ver te zoeken: in hun kosten kijken de pensioenbanken naar elkaar en de werknemer stapt lang niet zo vaak over als vooraf was verwacht. Uiteindelijk is de gemiddelde pensioenuitkering met zo'n 300 dollar per maand zelfs lager dan het minimumloon. Het is dus wel begrijpelijk dat veel Chilenen aardig tabak hebben van het systeem: het is duur, verplicht en levert een laag pensioen op. Het is wel een ontzettend goed systeem geweest voor de eigenaren van pensioenbanken, omdat de beheerkosten ook bij slechte rendementen gewoon doorlopen en er constant "lucht" lijkt te zitten tussen het gerealiseerde rendement en het gemiddelde marktrendement in dezelfde periode. Daarmee heeft het Chileense pensioensysteem alleen maar bijgedragen aan het grootste probleem van Chili: de gigantische inkomensongelijkheid. Tel daarbij op dat het systeem bedacht is door José Piñera, destijds minister van dictator Pinochet en zijn broertje Sebastian Piñera nu president is en het is wel logisch dat veel Chilenen protesteren tegen het pensioensysteem "van de regering/elite". De regering heeft al wat reparaties en hervormingen aangekondigd, maar dat lijkt bij lange na niet voldoende om het systeem wat socialer te laten functioneren. Ik zou Wouter Koolmees dus willen aanbevelen om het Chileense stelsel als voorbeeld te bekijken, maar zeker niet klakkeloos over te nemen. Op de radio bij "De Wereld van BNNVARA" mocht ik er meer over vertellen.